สเต็มเซลล์บำบัด ใน ปทุมวัน, กรุงเทพมหานคร

วิวัฒนาการด้านการพัฒนา ทางการแพทย์ของประเทศไทย ได้ก้าวไปสู่ความสำเร็จอีกด้าน นั่นก็คือ การรักษาโรค โดยใช้สเต็มเซลล์บำบัด ทีมแพทย์ไทยสามารถวิจัย และเพาะเลี้ยงสเต็มเซลล์ ของอวัยวะที่หลากหลายจากผู้ป่วย อีกทั้ง สามารถดัดแปลงพันธุกรรม เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพ ในการนำไปปลูกถ่าย เพื่อใช้ในการรักษาโรคได้อีกด้วย 

โดยทั่วไป หน้าที่ของสเต็มเซลล์ คือ การทำเซลล์ใหม่เพื่อมาทดแทนเซลล์เก่า จึงคิดว่าสเต็มเซลล์น่าจะสามารถ ใช้ในการรักษาผู้ป่วยจากโรคต่าง ๆ ได้ เมื่อผู้ป่วยได้รับสเต็มเซลล์ที่ปลูกมาจากสเต็มเซลล์ ความสามารถในธรรมชาติของสเต็มเซลล์ ก็จะทำหน้าที่รักษาโรคนั้น ๆ ด้วยการซ่อมแซมอวัยวะที่เสื่อมโทรม

เราสามารถเก็บแยกเซลล์ต้นกำเนิดได้จาก

• ไขกระดูก
• กระแสเลือด
• รกของเด็กแรกเกิด

ขั้นตอนในการใช้ สเต็มเซลล์บำบัด ก็จะเริ่มด้วย

1. การปลูกถ่ายเซลล์ต้นกำเนิดโดยใช้เซลล์ของตนเอง (autologous stem cell transplantation) หลังจากที่ผู้ป่วยได้รับการรักษาจนหายแล้ว แพทย์จะทำการเก็บเซลล์ต้นกำเนิดของผู้ป่วยไว้ อาจจะเก็บจากไขกระดูก หรือจากเลือดก็ได้ หลังจากนั้น จะทำการให้ยาเคมีบำบัด กับผู้ป่วยในปริมาณสูงมาก แล้วจึงนำเซลล์ต้นกำเนิด กลับมาใช้กับผู้ป่วยได้ ช่วยลดภาวะแทรกซ้อน หลังการได้รับยาเคมีบำบัดขนาดสูง เช่น การติดเชื้อ และการมีแผลในปาก เป็นต้น โดยปกติจะใช้วิธีนี้ รักษาผู้ป่วยที่เป็นมะเร็งระยะลุกลาม หรือผู้ป่วยโรคมะเร็งบางโรค ที่ดื้อต่อการรักษา ด้วยยาเคมีบำบัดมาตรฐาน
2. การปลูกถ่ายเซลล์ต้นกำเนิด โดยใช้เซลล์ของผู้บริจาค (allogenic stem cell transplantation) และวิธีนี้มักจะใช้รักษาโรค ที่มีความผิดปกติ ที่เกิดจากเซลล์เม็ดเลือด เช่น โรคมะเร็งเม็ดเลือดขาว โรคโลหิตจางธาลัสซีเมีย โรคไขกระดูกฝ่อ และโรคภูมิคุ้มกันบกพร่องแต่กำเนิด เป็นต้น ซึ่งสามารถมีแหล่งของผู้บริจาคได้ต่าง ๆ ดังนี้

• ผู้บริจาคเป็นพี่น้องท้องเดียวกัน ที่พันธุกรรมจากการตรวจเข้ากันได้ 100% 
• ผู้บริจาคที่มี HLA ไม่ตรงกับผู้รับ 100% 
• ผู้บริจาคที่ไม่ใช่พี่น้องของผู้รับ แต่มี HLA ที่สามารถเข้ากันได้ 100% 
• ผู้บริจาคมี HLA ที่เข้ากันได้กับผู้รับเพียงครึ่งเดียว ส่วนใหญ่ผู้บริจาคมักเป็นพี่น้องท้องเดียวกัน หรือพ่อ แม่ ลูก

ก่อนเข้ารับการรักษา ผู้ป่วยจะได้รับการประเมินความพร้อม ก่อนเสมอว่า มีร่างกายแข็งแรง และพร้อมที่จะรับบริการหรือไม่ จะต้องมีการเตียมตัว โดยแพทย์จะเป็นผู้พิจารณา เลือกวิธีการรักษาที่เหมาะสม รวมไปจนถึงการวางแผน การรักษาก่อนการปลูกถ่าย ไม่ว่าจะเป็นการให้ยาเคมีบำบัด และการฉายแสง

เมื่อเริ่มทำการรักษา ผู้ป่วยจะต้องนอนพักรักษาตัว ในห้องปลอดเชื้อเป็นพิเศษ เพื่อลดความเสี่ยงของการติดเชื้อ จากนั้น ก็จะให้ผู้ป่วยรับยาเคมีบำบัด หรือการฉายแสง เป็นเวลาประมาณ 8-10 วัน ขึ้นอยู่กับโรคที่ผู้ป่วยเป็น เพื่อทำลายเซลล์ ที่ผิดปกติในร่างกาย ซึ่งก็จะมีผลต่อเซลล์ปกติอื่น ๆ ได้ด้วย เมื่อได้รับยาเคมีบำบัด หรือการฉายแสง ผู้ป่วยจะได้รับการปลูกถ่ายเซลล์ต้นกำนิด ทางหลอดเลือดดำใหญ่ โดยพักฟื้นให้ไขกระดูก หรือเซลล์ต้นกำเนิดทำงาน ระยะนี้ ผู้ป่วยจะต้องได้รับการดูแล อย่างใกล้ชิด และจะต้องเฝ้าระวัง ภาวะแทรกซ้อนต่าง ๆ ที่อาจจะเกิดขึ้นได้

ระยะเวลาในการพักรักษาตัว ในโรงพยาบาล ของผู้ป่วยแต่ละราย จะแตกต่างกัน ขึ้นอยู่กับวิธีในการรักษา ด้วยสเต็มเซลล์ โดยปกติจะใช้เวลาโดยประมาณ 3-4 ชั่วโมง ในการรักษา

ผู้ป่วยจะได้รับการนัดหมาย เพื่อติดตามอาการเป็นประจำในระยะ 100 วันแรก อาจจะต้องมาติดตามนัดทุกสัปดาห์ เนื่องจากมีความเสี่ยง ต่อการเกิดผลข้างเคียงสูง หลังจากนั้น ถ้าผู้ป่วยสบายดีไม่มีภาวะแทรกซ้อน แพทย์ก็จะนัดห่างออกไปเรื่อย ๆ จนเป็น ปีละ 1-2 ครั้ง

ผู้ป่วยควรได้รับการตรวจร่างกาย อย่างละเอียดและประเมินการทำงาน ของอวัยวะที่สำคัญต่าง ๆ ทุกปี เพื่อสามารถให้การวินิจฉัย  และรักษาผลข้างเคียงในระยะยาว ที่อาจะเกิดขึ้นได้เร็วที่สุด

ถึงแม้ว่าการรักษานี้ จะสามารถที่จะรักษาโรคต่าง ๆ ให้หายขาดได้ แต่ก็ต้องพึงระวังอาการแทรกซ้อน ที่อาจจะเกิดขึ้นได้ตามมา เช่น

• ภาวะการติดเชื้ออย่างรุนแรง จากภูมิต้านทานต่ำในช่วงของ การปลูกถ่ายเซลล์ต้นกำเนิด
• ภาวะร่างกายต่อต้านเซลล์ต้นกำเนิดที่ได้รับ ซึ่งมักจะพบในผู้ป่วย ที่ได้รับเซลล์ต้นกำเนิดจากผู้บริจาค หรือเกิดภาวะร่างกายปฏิเสธ เซลล์ต้นกำเนิดที่ได้รับ ซึ่งอาจจะทำให้เกิดอันตรายแก่ผู้ป่วยได้
• ผลจากการได้รับยาเคมีบำบัด ในขนาดที่มากเกินไป ซึ่งอาจจะทำให้เกิดผลกระทบ ต่ออวัยวะต่าง ๆ ภายในร่างกาย และอาจมีอันตรายถึงชีวิตได้

ผู้ป่วยส่วนใหญ่ที่เข้ารับการรักษา ปลูกถ่ายสเต็มเซลล์ จะถือว่าประสบความสำเร็จ เป็นอย่างมาก แต่ก็อาจจะมีบางกรณี ที่ไม่ประสบความสำเร็จก็เพราะว่า ร่างการของผู้ป่วยปฏิเสธ เซลล์ต้นกำเนิดที่ได้รับ ซึ่งก็ถือว่าเป็นเรื่องปกติ ในการใช้วิธีนี้ในการรักษา